Doanh nghiệp du lịch khu vực duyên hải Bắc Bộ tăng trưởng xanh - thực trạng và giải pháp
27/10/2021
Tóm tắt: Vùng duyên hải Bắc Bộ là một vùng kinh tế quan trọng của Việt Nam, bao gồm 4 tỉnh và 1 thành phố ven biển là Quảng Ninh, Hải Phòng, Thái Bình, Nam Định, Ninh Bình. Đây là vùng kinh tế trọng điểm có nhiều ngành kinh tế phát triển. Một trong ngành được quan tâm phát triển đó là ngành Du lịch. Trong tương lai, ngành Du lịch vùng duyên hải Bắc Bộ được định hướng trở thành ngành kinh tế mũi nhọn theo hướng tăng trưởng xanh. Bài viết đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp tăng trưởng xanh đối với doanh nghiệp du lịch trên địa bàn Vùng.
Từ khóa: Du lịch; tăng trưởng xanh; duyên hải Bắc Bộ; bảo vệ môi trường
1. Tổng quan tăng trưởng xanh
Hiện nay, trên thế giới tăng trưởng xanh được coi là một chương trình toàn diện, tạo ra hướng tiếp cận mới trong tăng trưởng kinh tế, hướng tới phục hồi và bảo tồn hệ sinh thái tự nhiên, nuôi dưỡng cuộc sống của con người và giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu. Chính vì vậy nhiều quốc gia trên thế giới đang tiếp cận theo xu hướng mới này nhằm hướng tới phát triển bền vững.
- Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế OECD (Organization for Economic Co-operation and Development): Tăng trưởng xanh là thúc đẩy tăng trưởng và phát triểnkinh tế đồng thời đảm bảo rằng các nguồn tài sản tự nhiên tiếp tục cung cấp các tài nguyên và dịch vụ môi trường thiết yếu cho cuộc sống của chúng ta. Để thực hiện điều này, tăng trưởng xanh phải là nhân tố xúc tác trong việc đầu tư và đổi mới, là cơ sở cho sự tăng trưởng bền vững và tăng cường tạo ra các cơ hội kinh tế mới.
- Định nghĩa tăng trưởng xanh của Việt Nam: Tăng trưởng xanh là sự tăng trưởng dựa trên quá trình thay đổi mô hình tăng trưởng, tái cơ cấu nền kinh tế nhằm tận dụng lợi thế so sánh, nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế thông qua việc nghiên cứu và áp dụng công nghệ tiên tiến, phát triển hệ thống cơ sở hạ tầng hiện đại để sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên, giảm phát thải khí nhà kính, ứng phó với biến đổi khí hậu, góp phần xóa đói giảm nghèo và tạo động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế một cách bền vững.
Tại Việt Nam, chương trình Tăng trưởng xanh được cụ thể hóa qua “Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh thời kỳ 2011 - 2020 và tầm nhìn đến năm 2050”
Với quan điểm thống nhất chung cho mục tiêu tăng trưởng xanh đó là:
- Tăng trưởng xanh là một nội dung quan trọng của phát triển bền vững, đảm bảo phát triển kinh tế nhanh, hiệu quả, bền vững và góp phần quan trọng thực hiện Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu.
- Tăng trưởng xanh phải do con người và vì con người, góp phần tạo việc làm, xóa đói giảm nghèo, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân.
- Tăng trưởng xanh dựa trên tăng cường đầu tư vào bảo tồn, phát triển và sử dụng hiệu quả các nguồn vốn tự nhiên, giảm phát thải khí nhà kính, cải thiện nâng cao chất lượng môi trường, qua đó kích thích tăng trưởng kinh tế.
- Tăng trưởng xanh phải dựa trên cơ sở khoa học và công nghệ hiện đại, phù hợp với điều kiện Việt Nam.
- Tăng trưởng xanh là sự nghiệp của toàn Đảng, toàn dân, các cấp chính quyền, các Bộ, ngành, địa phương, các doanh nghiệp và tổ chức xã hội.
2. Thực trạng tăng trưởng xanh của các doanh nghiệp du lịch khu vực duyên hải Bắc Bộ
Để đánh giá thực trạng các doanh nghiệp du lịch khu vực duyên hải Bắc Bộ theo hướng tăng trưởng xanh, nhóm tác giả đã khảo sát 201 doanh nghiệp kinh doanh du lịch trên địa bàn. Trong đó bao gồm các loại hình kinh doanh như homestay, nhà hàng ăn uống, khách sạn, nhà nghỉ, dịch vụ vận chuyển, dịch vụ vui chơi giải trí.... Qua đó rút ra một số kết luận chủ yếu như sau.
Thứ nhất, nhận thức của doanh nghiệp du lịch về tăng trưởng xanh
Tham gia các lớp tập huấn về các hoạt động du lịch gắn với tăng trưởng xanh, có (42,5%) doanh nghiệp tham gia tập huấn về các hoạt động du lịch gắn với tăng trưởng xanh và có đến (57,5%) doanh nghiệp không tham gia tập huấn. Theo các doanh nghiệp, cho dù được tập huấn nhưng nội dung tập huấn cũng có thể chưa hiệu quả; hoặc thông tin chưa cập nhật. Do đó, doanh nghiệp tham gia lớp tập huấn nhưng các thông tin được lĩnh hội chưa đáp ứng được như mong đợi, chưa chuyển từ nhận thức sang hành động cụ thể đảm bảo phát triển du lịch theo hướng tăng trưởng xanh.
Hình 1. Doanh nghiệp được tham gia tập huấn về các hoạt động hướng tới
tăng trưởng xanh
Nguồn: Nhóm nghiên cứu điều tra
Doanh nghiệp du lịch mới có những nội dung hướng tới mô hình du lịch gắn mục tiêu ”xanh”: sử dụng tiết kiệm, để rác đúng nơi quy định, không dùng sản phẩm có hại tới môi trường xung quanh (61,2%); Hướng khu du lịch vào các hoạt động trải nghiệm gần gũi với thiên nhiên (45%); Hướng khu du lịch vào các sinh hoạt của người dân bản địa (19,9%); Hướng dẫn viên, người phục vụ là người dân bản địa. Tăng trưởng xanh cũng đồng nghĩa doanh nghiệp hướng tới tiết kiệm điện, nước, hạn chế nước thải, chất thải ra môi trường…
Hình 2. Nội dung phát triển du lịch hướng tới tăng trưởng xanh
Nguồn: Nhóm nghiên cứu điều tra
- Thứ hai, vai trò của chính quyền địa phương đối với việc phát triển du lịch với bảo vệ môi trường
Đó là dựa quy hoạch phát triển du lịch tại địa phương có gắn với bảo vệ môi trường hay không. Sự phát triển du lịch với vấn đề môi trường tại doanh nghiệp kinh doanh du lịch thì chính phủ, địa phương có hay không chính sách hỗ trợ hộ kinh doanh phát triển du lịch với bảo vệ môi trường. Vai trò của chính quyền trong định hướng phát triển du lịch với vấn đề môi trường. Theo kết quả điều tra, chính quyền địa phương được doanh nghiệp đánh giá tích cực và rất tích cực chiếm (72%); (25,5%) đánh giá bình thường ; (2,5%) đánh giá mức độ không tích cực và tiêu cực trong vấn đề kết hợp phát triển du lịch đồng hành với bảo vệ môi trường.
Hình 3. Vai trò của chính quyền địa phương đối với vấn đề phát triển du lịch kết hợp với bảo vệ môi trường
Nguồn: Nhóm nghiên cứu điều tra
Thứ ba, lợi ích tăng trưởng xanh đối với doanh nghiệp đạt được khi phát triển du lịch tại địa phương
Lợi ích của doanh nghiệp kinh doanh du lịch theo hướng tăng trưởng xanh đó là phát triển kinh doanh và tăng giá trị kinh tế (69,5%) đóng góp vào sự tăng trưởng kinh tế của địa phương; bảo vệ môi trường, bảo tồn giá trị văn hóa bản địa (18,9%); cơ hội tạo việc làm cho người dân (28%); sử dụng lợi thế, tài nguyên địa phương (24,4%)…
Đồng thời, doanh nghiệp du lịch hướng tới thay đổi nhận thức của nhân viên, khách du lịch trong các hoạt động du lịch. Từ đó, chuyên nghiệp hóa hoạt động du lịch của cơ sở. Bắt kịp xu hướng mới về nhu cầu du lịch của hiện tại, thúc đẩy sản xuất và phát triển du lịch bền vững, giảm giá thành sản phẩm/ dịch vụ du lịch…
Hình 4. Lợi ích doanh nghiệp đạt được khi phát triển du lịch theo hướng xanh
Nguồn: Nhóm nghiên cứu điều tra
Thứ tư, những khó khăn của doanh nghiệp trong việc phát triển du lịch theo hướng tăng trưởng xanh
Qua khảo sát, các doanh nghiệp cho rằng khó khăn lớn nhất trong việc phát triển mô hình du lịch theo hướng tăng trưởng xanh tại doanh nghiệp là chưa nhận thức được rõ ràng về mô hình (31,8%); nguồn vốn, kinh phí là khó khăn thứ hai (19%); khó khăn về vấn đề con người, nguồn lực lao động là khó khăn thứ ba (18%). (8,5%) doanh nghiệp đang loay hoay chưa biết bắt đầu từ đâu.
Hình 5. Những khó khăn trong việc phát triển mô hình du lịch tăng trưởng xanh
tại doanh nghiệp
Nguồn: Nhóm nghiên cứu điều tra
Đây là những nguyên nhân chính mà các doanh nghiệp du lịch chưa biết, chưa muốn hoặc không biết bắt đầu từ đâu để phát triển du lịch theo hướng tăng trưởng xanh. Nhiều doanh nghiệp du lịch đã hiểu, có điều kiện về tài chính nhưng lại thiếu nhân lực để thực hiện.
3. Giải pháp tăng trưởng xanh tại doanh nghiệp du lịch vùng duyên hải Bắc Bộ
Một là, tăng cường nhận thức của doanh nghiệp Du lịch về tăng trưởng xanh
Trong thời gian tới, tăng cường cho cán bộ lãnh đạo, nhân viên tham gia các lớp học bồi dưỡng hoạt động du lịch với tăng trưởng xanh. Nâng tỷ lệ doanh nghiệp tham gia tập huấn trên (85%). Đặc biệt chú ý đến nội dung tập huấn phải rất cụ thể, cập nhật thông tin và có tính khả thi cao khi áp dụng. Nội dung chỉ rõ những lợi ích có được khi áp dụng phát triển du lịch theo tăng trưởng xanh để doanh nghiệp tích cực tham gia. Khi thấy có nhiều lợi ích, nhiều doanh nghiệp du lịch tham gia tạo ra sự lan tỏa đến nhiều đối tượng như khách du lịch, chính quyền địa phương, người dân địa phương cũng sẽ tích cực tham gia hoạt động bảo vệ môi trường là tiền đề của tăng trưởng xanh.
Hai là, phối kết hợp giữa chính quyền địa phương với doanh nghiệp du lịch
Chính quyền địa phương có quy hoạch phát triển du lịch gắn với bảo vệ môi trường tại địa phương. Chính phủ, địa phương có chính sách cụ thể hỗ trợ hộ doanh nghiệp kinh doanh phát triển du lịch với bảo vệ môi trường. Như vậy, doanh nghiệp du lịch an tâm phát triển theo hướng tăng trưởng xanh vì vừa có hành lang pháp lý, vừa có hỗ trợ về tài chính hoặc được ưu đãi về thuê đất, giảm thuế … trong quá trình thực hiện.
Ba là, xây dựng hệ thống tiêu chí, tiêu chuẩn, chỉ số và quy chế, quy trình đánh giá, đo lường tăng trưởng xanh
Để thống nhất trong đánh giá và kiểm soát tăng trưởng xanh, doanh nghiệp cần xây dựng hệ thống tiêu chí, tiêu chuẩn, chỉ số và quy chế, quy trình đánh giá, đo lường dịch vụ du lịch.
Mỗi một loại cơ sở dịch vụ cần đáp ứng những tiêu chí về sử dụng nguyên liệu xây dựng từ nguyên liệu tự nhiên có khả năng tái tạo, nguyên liệu thân thiện với môi trường, sử dụng năng lượng tái tạo, sử dụng nước bền vững, xử lý nước, quản lý rác thải, đội ngũ nhân viên được đào tạo về du lịch xanh; đảm bảo quá trình phục vụ xanh đối với nhân viên và tiêu dùng dịch vụ xanh đối với khách du lịch, trách nhiệm xã hội của cơ sở/doanh nghiệp đối với bảo vệ môi trường…và đáp ứng được quy trình đánh giá để được cấp giấy chứng nhận tiêu chuẩn xanh.
Bộ tiêu chí xanh này không chỉ là công cụ để cơ quan quản lý nhà nước về du lịch thực hiện chức năng kiểm tra, giám sát, mà đồng thời còn là công cụ để các thành phần tham gia hoạt động du lịch: Từ doanh nghiệp, cộng đồng, khách du lịch... tự đo lường, giám sát và điều chỉnh hành vi của chính mình trong quá trình khai thác du lịch.
Bốn là, xây dựng các mô hình cung ứng dịch vụ theo hướng tăng trưởng xanh từ đó hình thành chuỗi cung ứng du lịch theo hướng tăng trưởng xanh
Trên cơ sở các tiêu chuẩn trong du lịch nêu trên, cần được áp dụng đồng bộ các tiêu chuẩn đó một cách đồng bộ trong nhiều lĩnh vực để hình thành các cơ sở/nhà cung cấp xanh:
+ Điểm tham quan du lịch xanh.
+ Cơ sở lưu trú xanh.
+ Nhà hàng phục vụ khách du lịch xanh.
+ Dịch vụ vận chuyển xanh.
+ Điểm vui chơi giải trí xanh.
+ Cửa hàng mua sắm phục vụ khách du lịch.
+ Điểm dừng chân phục vụ khách du lịch.
+ Doanh nghiệp du lịch xanh.
+ Tour xanh.
Mỗi một loại hình cần áp dụng những tiêu chí, những điều kiện cụ thể, từ đó xây dựng những điển hình mẫu về cơ sở xanh để quảng bá, nhân rộng, lan tỏa trong toàn vùng duyên hải Bắc Bộ.
Trên cơ sở hệ thống các cơ sở/nhà cung cấp xanh và môi trường quản lý nhà nước về du lịch: Chính sách xanh, chủ trương xanh, cán bộ xanh, nhân viên xanh... để hình thành chuỗi cung ứng khép kín đảm bảo phát triển xanh: Điểm đến xanh - cộng đồng xanh - dịch vụ xanh - hành động xanh và hệ sinh thái xanh trong du lịch. Tất cả các nhà cung cấp dịch vụ cho điểm tham quan sẽ cùng tạo ra chuỗi giá trị, tạo điều kiện cho điểm tham quan cung cấp sản phẩm và dịch vụ xanh cho khách du lịch.
Chuỗi cung ứng du lịch theo hướng tăng trưởng xanh sẽ không chỉ tạo nên những giá trị dịch vụ xanh mà còn tạo nên những giá trị tinh thần xanh. Khi khách du lịch được thực hành du lịch có trách nhiệm mang lại nhiều lợi ích cho các điểm tham quan, như giảm chi phí, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng đối với du lịch xanh. Qua đó xây dựng uy tín và thương hiệu du lịch bền vững cho doanh nghiệp, khuyến khích khách tham quan quay trở lại, từ đó nâng cao khả năng cạnh tranh của các điểm tham quan.
Năm là, nâng cao hiệu suất và hiệu quả sử dụng năng lượng, giảm mức tiêu hao năng lượng trong hoạt động và dịch vụ du lịch
Đổi mới công nghệ, áp dụng quy trình quản lý, vận hành tiên tiến đảm bảo sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả trong hoạt động và tiêu dùng, đặc biệt với các cơ sở lưu trú tiêu thụ nhiều năng lượng. Xây dựng kế hoạch thay thế dần các trang thiết bị cũ, lạc hậu tiêu tốn nhiên liệu và năng lượng, bằng các trang thiết bị sử dụng năng lượng sạch, năng lượng tái tạo.
Hạn chế sử dụng nhiên liệu hóa thạch, khuyến khích sử dụng các nguồn năng lượng điện, năng lượng mặt trời, khí, ít phát thải khí nhà kính.Trong vận chuyển du lịch, khuyến khích sử dụng ô tô và các loại phương tiện sử dụng nhiên liệu xăng sinh học, chạy điện. Thường xuyên bảo dưỡng phương tiện để đảm bảo vận hành tốt, hạn chế xả khí thải ra môi trường. Dán nhãn các thiết bị vận chuyển tiết kiệm năng lượng và sử dụng năng lượng sạch.
Thường xuyên tiến hành rà soát các hoạt động và dịch vụ du lịch tại điểm đến để kịp thời phát hiện những hoạt động và dịch vụ du lịch phát sinh nhiều chất thải, gây ô nhiễm và suy thoái môi trường ở các khía cạnh khác nhau (chất thải rắn, nước, không khí, tiếng ồn...). Trên cơ sở kết quả rà soát có biện pháp điều chỉnh hoặc kiến nghị điều chỉnh kịp thời đối với những hoạt động và dịch vụ du lịch chưa phù hợp với định hướng xanh và bền vững
Sáu là, thúc đẩy các hoạt động du lịch theo hướng tăng trưởng xanh để tạo thêm việc làm, nâng thu nhập, làm giàu thêm nguồn vốn tự nhiên
Hỗ trợ xây dựng các sản phẩm, dịch vụ dán nhãn xanh/sinh thái, tập trung vào các sản phẩm xanh truyền thống của địa phương có thế mạnh như dược thảo, nông lâm thủy sản sinh thái, thực phẩm, hàng tiêu dùng và dệt may từ nguyên vật liệu địa phương. Khuyến khích tiêu dùng các sản phẩm, dịch vụ xanh/sinh thái. Đẩy mạnh hoạt động tái chế, tái sử dụng các chất phế thải tại chỗ bằng cách áp dụng việc phân loại rác thải đầu nguồn. Tham gia phục hồi, phát triển nguồn “vốn tự nhiên” thông qua việc doanh nghiệp đầu tư vào các khu bảo tồn thiên nhiên và phục hồi các hệ sinh thái đã bị suy giảm.
Ngoài ra, các điểm tham quan cũng thu được nhiều lợi ích từ nguồn nhân lực có trách nhiệm và hiệu quả, đặc biệt là bằng cách sử dụng lao động địa phương phù hợp với luật Lao động và đưa ra các điều kiện lao động hấp dẫn.
Bảy là, đào tạo và phát triển nguồn nhân lực cho tăng trưởng xanh
Tổ chức đào tạo và bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng quản trị, điều hành trong nền kinh tế xanh, ngành du lịch xanh cho đội ngũ cán bộ quản lý tại doanh nghiệp du lịch và nhân viên trong doanh nghiệp kinh doanh du lịch. Phát triển nguồn nhân lực cho tăng trưởng xanh trên cơ sở nghiên cứu, lựa chọn đưa các nội dung về tăng trưởng xanh, công nghệ xanh, khai thác tài nguyên bền vững... vào các chương trình đào tạo và tập huấn. Những nội dung này phải rất cụ thể, dễ hiểu, dễ thực hiện để từ các lãnh đạo doanh nghiệp đến nhân viên đều có thể thực hiện được. Từ đó lối sống xanh, thân thiện với môi trường có sức lan tỏa ra đến dân cư tại địa bàn và khách du lịch góp phần phát triển du lịch theo hướng tăng trưởng xanh.
3. Kết luận:
Để phát triển du lịch theo hướng tăng trưởng xanh thì không chỉ có sự tham gia của một mình doanh nghiệp du lịch làm được mà cần có sự đồng bộ của cả chính quyền địa phương, dân cư địa phương, khách du lịch... tuy nhiên vai trò tiên phong mang tính dẫn dắt của doanh nghiệp du lịch phát triển theo hướng tăng trưởng xanh là rất lớn. Có nhiều doanh nghiệp du lịch đồng lòng tham gia thực hiện phát triển du lịch theo hướng tăng trưởng xanh sẽ có hiệu ứng tích cực giúp cho du lịch cả khu vực duyên hải Bắc Bộ theo hướng tăng trưởng xanh.
4. Tài liệu tham khảo
Đoàn Mạnh Cương (2020), Phát triển du lịch theo xu hướng tăng trưởng xanh và bền vững, ngày 02/06/2020, https://vietnamtourism.gov.vn/
Nguyễn Văn Đính (2020), Phát triển Du lịch Xanh Việt Nam, tạp chí Du lịch 23/06/2020, Tạp chí Du lịch.
Quyết định 2163/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch vùng đồng bằng sông Hồng và Duyên hải Đông Bắc đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030
Nguyễn Anh Tuấn (2020) Đề tài KH&CN trọng điểm cấp Bộ: “Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển du lịch Việt Nam theo hướng tăng trưởng xanh” do Viện Nghiên cứu Phát triển Du lịch thực hiện trong năm 2019 – 2020.
Số liệu sơ cấp do nhóm đề tài “Mô hình phát triển du lịch theo hướng tăng trưởng xanh vùng duyên hải Bắc Bộ.” Trường Cao đẳng Du lịch Hà Nội đang thực hiện
Bài báo đã được đăng nội dung chính tại tạp chí Công thương – Thương mại số tháng 8/2021